Δήμοι για όλους: Η Τοπική Αυτοδιοίκηση στο σταυροδρόμι της εποχής μας Γράφει ο Παναγιώτης Κεΐσογλου

Από τη θεσμική ασφυξία στη δημοκρατική ανασυγκρότηση
Η Τοπική Αυτοδιοίκηση βρίσκεται σήμερα στην πιο κρίσιμη καμπή της μεταπολιτευτικής της πορείας.
Όχι γιατί λείπουν οι διαπιστώσεις, αυτές έχουν ειπωθεί και επαναληφθεί, αλλά γιατί λείπει το σαφές, εφαρμόσιμο και εθνικά συντεταγμένο σχέδιο ανασυγκρότησης, που θα επιτρέψει στους Δήμους να σταθούν ξανά με αξιοπρέπεια, αυτονομία και αποτελεσματικότητα απέναντι στις ανάγκες των πολιτών.

Το ετήσιο συνέδριο της ΚΕΔΕ στην Αλεξανδρούπολη κατέδειξε για ακόμη μία φορά ότι η Αυτοδιοίκηση στη χώρα μας βιώνει μια πρωτοφανή κρίση θεσμικής και οικονομικής ασφυξίας.
Τα άρθρα 101 και 102 του Συντάγματος, που κατοχυρώνουν την αυτοτέλεια των ΟΤΑ, υπονομεύονται στην πράξη από ένα βαθιά συγκεντρωτικό μοντέλο διακυβέρνησης.
Οι Δήμοι στερούνται πόρους, προσωπικό και ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση πολιτικών που τους αφορούν.
Το αποτέλεσμα είναι ορατό:
Οι Δήμοι μετατρέπονται από κύτταρα Δημοκρατίας σε εκτελεστικά παραρτήματα της κεντρικής διοίκησης.
Αυτό δεν είναι απλώς διοικητική υποτίμηση, είναι θεσμική στρέβλωση και δημοκρατική υποχώρηση.
Όταν στραγγαλίζονται οι Δήμοι, στραγγαλίζεται και η Δημοκρατία.

Η καθημερινή σύγκρουση ανάμεσα στην ανάγκη και στη δυνατότητα
Ως Αντιδήμαρχος, βιώνω καθημερινά τη σύγκρουση ανάμεσα στη συλλογική ανάγκη για κοινωνική φροντίδα, για δίκαιη και βιώσιμη ανάπτυξη, για αξιοπρεπείς υπηρεσίες στην παιδεία, στον αθλητισμό, στον πολιτισμό, στον δημόσιο χώρο και στις πραγματικές, συχνά περιορισμένες, δυνατότητες του Δήμου.

Από τη διαχείριση των αδέσποτων ζώων μέχρι τη λειτουργία των σχολικών μονάδων, των αθλητικών εγκαταστάσεων, την κοινωνική πολιτική, την πολεοδομία και τις κρίσιμες υποδομές, η Αυτοδιοίκηση καλείται να σηκώσει δυσανάλογα βάρη, χωρίς αντίστοιχη μεταφορά αρμοδιοτήτων, πόρων και εργαλείων.

Με την εμπειρία περίπου δύο χρόνων σε θέση ευθύνης, αντιλαμβάνομαι σε βάθος ότι:
• Οι Δήμοι δεν μπορούν να λειτουργούν με το ¼ του προσωπικού τους και με διαρκή υποχρηματοδότηση.
• Χωρίς τη συμμετοχή της Αυτοδιοίκησης στον σχεδιασμό πολιτικών για το περιβάλλον, την ενέργεια, την ανθεκτικότητα και την κοινωνική φροντίδα, δεν μπορούμε να μιλάμε για τοπική ανάπτυξη με κοινωνική δικαιοσύνη.

Μια αποκαλυπτική και ανησυχητική πραγματικότητα
Τα στοιχεία που αναδείχθηκαν στο συνέδριο της Αλεξανδρούπολης είναι απολύτως αποκαλυπτικά:
• Η μη εφαρμογή του Ν. 3852/2010 ως προς τα οικονομικά των ΟΤΑ έχει οδηγήσει σε απώλεια άνω των 5 δισ. ευρώ για τους Δήμους.
• Δεν έχει εγκριθεί ούτε η καταβολή των τριών δόσεων των ΚΑΠ (468 εκατ. €), απαραίτητων για την κάλυψη του αυξημένου ενεργειακού και μισθολογικού κόστους.
• Οι Δήμοι δεν συμμετείχαν καθόλου στα έσοδα του υπερπλεονάσματος (άνω των 9 δισ. ευρώ) του κρατικού προϋπολογισμού.
• Δεν έχουν αποδοθεί οι παρακρατηθέντες πόροι, ούτε έχουν επανέλθει έσοδα από τέλη που αφαιρέθηκαν μετά το 2010.
• Η ΣΑΤΑ παραμένει μόλις στο 12% της αντίστοιχης του 2010.
• Δεν έχει καταργηθεί το Τέλος Ταφής Απορριμμάτων, το οποίο εξακολουθούν να πληρώνουν οι Δήμοι.
• Οι ΟΤΑ παραμένουν εκτός ενεργειακού χώρου, με τη δυνατότητα ενεργειακής αυτονομίας να ακυρώνεται, μεταξύ άλλων, με την απένταξη του προβληματικού προγράμματος «Απόλλων» από το Ταμείο Ανάκαμψης.
• Οι παρεμβάσεις των Δήμων σε κρίσιμα ζητήματα όπως το δημογραφικό, το στεγαστικό και οι βασικές υποδομές παραμένουν ναρκοθετημένες λόγω έλλειψης πόρων και θεσμικού πλαισίου.
• Η Τοπική Αυτοδιοίκηση αδυνατεί να διασφαλίσει τη λειτουργία κρίσιμων κοινωνικών δομών (ΚΔΑΠ, ΚΔΑΠμεΑ, ΚΗΦΗ, ΚΑΠΗ, δημοτικά ιατρεία)• από τις 4.500 δομές της κρίσης, λειτουργούν σήμερα λιγότερες από τις μισές.

Όλα αυτά δεν συνιστούν απλώς ένα οικονομικό αδιέξοδο.
Συνιστούν απειλή κοινωνικής διάλυσης και ερημοποίησης της περιφέρειας.

Παράλληλα, η Έκθεση του Κογκρέσου του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Τοπική Αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα επιβεβαιώνει ότι η χώρα μας χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερα συγκεντρωτική, με:
• περιορισμένες εξουσίες στις τοπικές αρχές,
• σοβαρές ελλείψεις προσωπικού,
• οικονομικούς πόρους που δεν είναι ανάλογοι των αρμοδιοτήτων,
• τη δημοσιονομική αυτονομία των ΟΤΑ να συγκαταλέγεται στις πιο αδύναμες στην Ευρώπη,
• και την άσκηση των καθηκόντων των Δημάρχων να παρεμποδίζεται από ένα πλέγμα ρυθμίσεων που επιτρέπουν την εύκολη στοχοποίησή τους.

Δεν μιλάμε μόνο για διοικητική δυσλειτουργία.
Μιλάμε για παραβίαση του ευρωπαϊκού κεκτημένου για την Τοπική Αυτονομία.

Η Αυτοδιοίκηση αντιδρά, η σιωπή τελείωσε
Το συνέδριο της Αλεξανδρούπολης δεν ήταν μια τυπική ετήσια διαδικασία.
Ήταν μια κραυγή ευθύνης από Δημάρχους, αιρετούς και αυτοδιοικητικά στελέχη που αρνούνται να αποδεχθούν ότι ο ρόλος των Δήμων είναι να “υπηρετούν” αποφάσεις που λαμβάνονται ερήμην τους.

Αναδείχθηκε καθαρά ότι:
• Η θετική εικόνα που παρουσιάζεται κατά καιρούς για την “ενίσχυση των ΟΤΑ” δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα των Δήμων.
• Μια Αυτοδιοίκηση που δεν διεκδικεί, κινδυνεύει να μετατραπεί σε «λέσχη συζητήσεων», ένα θεσμό που απλώς εκτονώνει τη δυσαρέσκεια χωρίς να παράγει αποτέλεσμα.

Η σιωπή, πλέον, ισοδυναμεί με συνενοχή.
Η Αυτοδιοίκηση δεν είναι επαίτης, είναι ισότιμος, δημοκρατικά νομιμοποιημένος εταίρος της Πολιτείας.
Η κοινωνία των πολιτών απαιτεί Δήμους με φωνή, αρμοδιότητες και πόρους.

Από την Αλεξανδρούπολη, το μήνυμα που εκπέμφθηκε είναι σαφές:
Όχι στην υποβάθμιση των ΟΤΑ.
Ναι στην Αυτονομία, τη Διαφάνεια και την Αξιοπρέπεια.

Από το θεσμικό αδιέξοδο στη δημιουργία: ένα Εθνικό Σχέδιο Ανασυγκρότησης
Η ανασυγκρότηση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης δεν μπορεί να είναι αποσπασματική.
Απαιτεί ένα Εθνικό Σχέδιο Περιφερειακής και Θεσμικής Ανασυγκρότησης που θα στηρίζεται σε τρεις θεμελιώδεις αρχές:
1. Σεβασμός στη θεσμική αυτοτέλεια των ΟΤΑ.
2. Ισοτιμία μεταξύ των επιπέδων διοίκησης, με ξεκάθαρους ρόλους.
3. Αυτονομία στη χρηματοδότηση και στη λήψη αποφάσεων.

Καμία νέα αρμοδιότητα δεν μπορεί να μεταφερθεί στους Δήμους χωρίς:
• επαρκείς οικονομικούς πόρους,
• αναγκαίο ανθρώπινο δυναμικό,
• και τεχνική υποστήριξη.

Τρεις άξονες για μια Αυτοδιοίκηση που τολμά
Το μέλλον της Αυτοδιοίκησης απαιτεί μια νέα λειτουργική και θεσμική αρχιτεκτονική.
Ένα προοδευτικό, ρεαλιστικό σχέδιο μπορεί να έχει τρεις βασικούς άξονες:

1. Ανακατανομή πόρων, φορολογική αποκέντρωση & οικονομική βιωσιμότητα
• Άμεση απόδοση των παρακρατηθέντων ΚΑΠ και όλων των θεσμοθετημένων πόρων.
• Θεσμοθέτηση “Τέλους Ανθεκτικότητας” υπέρ των ΟΤΑ, για δράσεις κλιματικής, περιβαλλοντικής και κοινωνικής προστασίας, με τα έσοδα να κατευθύνονται απευθείας στους Δήμους.
• Μεταφορά μέρους των εσόδων του ΕΝΦΙΑ στους Δήμους, ώστε να ενισχύσουν κρίσιμες υποδομές.
• Φορολογική αποκέντρωση με θεσμική κατοχύρωση: οι Δήμοι πρέπει να διαθέτουν προβλέψιμους πόρους και δυνατότητα αυτόνομου σχεδιασμού πολιτικών.
• Άμεση, θεσμική πρόσβαση των ΟΤΑ σε ευρωπαϊκά και αναπτυξιακά κονδύλια, χωρίς εξαρτήσεις από την κεντρική διοίκηση.

2. Αυτοδιοίκηση με ρόλο στη χάραξη πολιτικών
Οι Δήμοι δεν μπορούν να περιορίζονται στη διαχείριση της καθημερινότητας.
Οφείλουν να έχουν λόγο και ρόλο:
• στην ενεργειακή μετάβαση και αυτονομία, με τοπικές ενεργειακές κοινότητες και έργα ΑΠΕ,
• στη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων (ύδρευση, άρδευση, μικρά φράγματα, εξοικονόμηση νερού),
• στην κλιματική ανθεκτικότητα, με τοπικά σχέδια πρόληψης απέναντι σε πλημμύρες, πυρκαγιές, ερημοποίηση,
• στην ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και πρόνοιας, με μεταφορά ενός σημαντικού τμήματος του κοινωνικού κράτους στην πρωτοβάθμια αυτοδιοίκηση, ξεκινώντας από την πρωτοβάθμια κοινωνική φροντίδα.
Παράλληλα, χρειάζεται:
• αξιοποίηση των τοπικών συγκριτικών πλεονεκτημάτων για να αναστραφεί η δημογραφική ερημοποίηση,
• ενθάρρυνση διαδημοτικών συμπράξεων και σύνδεση της πρωτογενούς παραγωγής με τη μεταποίηση και τον τουρισμό μέσω των ΟΤΑ,
• ειδικά αναπτυξιακά εργαλεία για νησιωτικούς, ορεινούς και μικρούς Δήμους.

3. Οργάνωση, στελέχωση & ψηφιακή αναβάθμιση
• Η υποστελέχωση στραγγαλίζει την Αυτοδιοίκηση. Πρέπει να καλυφθούν άμεσα τα κενά με μόνιμο προσωπικό, μέσω αξιοκρατικών διαδικασιών με ταυτόχρονη κάλυψη του μισθολογικού κόστους και όχι να «πετάμε» το μπαλάκι στους Δήμους για προσλήψεις μέσω των ανταποδοτικών.
• Δημιουργία μόνιμων τεχνικών και κοινωνικών δομών σε όλους τους Δήμους, με προτεραιότητα στους μικρότερους.
• Η ψηφιακή μετάβαση των Δήμων δεν είναι μόνο εργαλείο διαφάνειας και αποτελεσματικότητας• είναι και μέσο ανασύνδεσης των πολιτών με τη διοίκηση, με ανοιχτά δεδομένα, ηλεκτρονικές υπηρεσίες και διαφάνεια σε πραγματικό χρόνο.

Για μια Αυτοδιοίκηση που τολμά και αλλάζει
Πιστεύω σε μια Αυτοδιοίκηση:
• που έχει ενεργειακή αυτονομία και αξιοποιεί τις τοπικές κοινότητες,
• που σχεδιάζει πολιτικές με γνώμονα την ανθεκτικότητα, την περιβαλλοντική ισορροπία και την κοινωνική ένταξη,
• που λειτουργεί με διαφάνεια, δημόσιο διάλογο και ουσιαστική συμμετοχή.

Ο ρόλος του αιρετού δεν είναι τεχνοκρατικός. Είναι βαθιά πολιτικός, κοινωνικός και ανθρώπινος. Είναι ευθύνη απέναντι στους πολίτες και τις ανάγκες τους, ευθύνη που απαιτεί ήθος, όραμα και συνέπεια.

Οι Δήμοι δεν είναι παραρτήματα της κεντρικής διοίκησης.
Είναι ζωντανά κύτταρα δημοκρατίας, κοινωνικής συνοχής, βιώσιμης προοπτικής και τοπικής αναγέννησης.
Πρέπει να πιστέψουμε ξανά στην Αυτοδιοίκηση, όχι ως διοικητικό γρανάζι, αλλά ως μοχλό προοδευτικής αλλαγής.
Για να ξανακερδίσουμε την εμπιστοσύνη των πολιτών, πρέπει να τους δώσουμε φωνή, ρόλο και προοπτική.

Δήμοι για όλους – όχι για λίγους.
Μια Αυτοδιοίκηση που τολμά και αλλάζει.

• Ο Παναγιώτης Κεΐσογλου είναι αντιδήμαρχος Παιδείας, Νέας Γενιάς & Χρήσεων Δημοσίου Χώρου στον Δήμο Σερρών